Những mô gò nhỏ nhấp nhô trên nền đất sét đỏ đủ cho người ta biết đó là nghĩa trang vùng ngoại ô của một ngôi làng nghèo Nigeria. Nơi đây, có không ít bậc cha mẹ phải khóc thương cầu nguyện cho linh hồn con trẻ.

Trẻ em bắt đầu ốm bệnh vài tháng trước ở ngôi làng này và nhiều làng khác tại vùng miền bắc xa xôi hẻo lánh ở sa mạc Sahara. Một số em không thể đứng dậy được, số khác chịu cảnh mù lòa hay câm điếc.

Và, sau đó, các em dần dần đi tới cõi chết.

Làng Yargalma có rất nhiều trẻ em bị nhiễm độc chì. Ảnh: AP

Các bác sĩ nghi ngờ đó là bệnh sốt rét. Nhưng họ đã nhầm - sau 160 trường hợp tử vong và hàng trăm người đau ốm, những mẫu thử máu đã lộ ra kẻ giết người đích thực: nhiễm chì khi dân làng đào tung đất tìm vàng. 

Thảm kịch này được Trung tâm Ngăn chặn kiểm soát bịch bệnh Mỹ mô tả "chưa từng có trong tiền lệ”. Mức độ nhiễm độc cao tới mức phần lớn các mẫu máu thử đều vượt quá độ hiển thị trên màn hình máy đo nhiễm chì.

Sự tồn tại của những lớp vàng tích tụ sâu trong lòng đất ở khu vực dọc biên giới Nigeria từng được biết tới trước đây. Tuy nhiên, nó chưa bị khai thác tới cho đến khi giá vàng thế giới tăng vọt vài năm gần đây, và người dân nhiều làng nghèo khổ bắt đầu đổ xô vào cuộc tìm kiếm nguồn kim loại quý.

Những người chăn gia súc nghèo ở bang Zamfara có thể bán vàng với giá hơn 23 USD/gram - con số khá lớn tại một quốc gia mà hầu hết người dân sống ở mức chưa đầy 1 USD/ngày. "Không có một công việc nào có thể giúp người ta kiếm tiền nhiều tới vậy”, Haruna Musa, một lão nông 70 tuổi ở Yargalma nói.

Quá trình đãi vàng từ mỏ rất đơn giản và thô sơ. Dân làng đập đá bằng búa, sau đó nghiền những tảng nhỏ thành bột (công đoạn này ngày nay có thể dùng máy móc). Loại bột này được trộn thêm với hỗn hợp nước và thủy ngân - một chất nguy hiểm - để hút các mẩu vàng với nhau.

Tuy nhiên, những mỏ này đã mang cuộc sống đen tối cho dân làng ở Zamfara trước hy vọng đổi đời của họ. Khu vực khai thác quặng tìm vàng bị nhiễm chì ở mức độ rất cao. Người cha trong gia đình mang những hòn đá có vàng về, cất giữ trong những ngôi nhà bao quanh bởi tường làm từ bùn, đôi khi còn dùng chúng như manh chiếu ngủ tạm.

Công việc đập đá thường xuyên thuộc về những bà vợ. Phụ nữ ở nhiều ngôi làng Hồi giáo nỗ lực đập đá thành những viên nhỏ hơn, khi con của họ chơi đùa bên cạnh. Bụi và mảnh vụn phủ kín những khu vực sinh hoạt chung trong làng, trẻ em thì chạy qua những đám mây bụi dày đặc.

Một nhóm bác sĩ và các chuyên gia chất thải nguy hiểm quốc tế đã tới Zamfara vào giữa tháng 5 và lần theo các bệnh nhân ốm đau tìm hiểu nguyên nhân và mức độ nhiễm độc. "Đây quả thực là tình trạng tồi tệ”. Richard Fuller, Chủ tịch Học viện Blacksmith - một nhóm nỗ lực tẩy sạch chất độc hàng đầu ở Mỹ - nói.

Thỉnh thoảng, những nhóm nông dân địa phương mang quần áo phòng hộ, mặt nạ phẫu thuật và găng tay, cuốc và xúc đi những lớp bùn bị ô nhiễm ở làng Dareta. Ở những quặng bị bỏ hoang, các thiết bị khai thác, đãi vàng để lại ngổn ngang, mưa xuống dội đất nhiễm chất độc vào một hồ nước.

Tại nghĩa trang của làng ở Yargalma, Rabiu Mohammed khụy gối giữa hàng chục ngôi mộ của trẻ em mới đắp, nước mắt đầm đìa trên khuôn mặt buồn đau. Một con trai và một con gái của anh đã yên nghỉ ở đây và Mohammed thường xuyên tới cầu nguyện.

Gần đó, những người cha khác, một số dùng ô chống lại ánh mặt trời chói chang, lặng lẽ đi giữa những hàng mộ nhỏ.

Trẻ em, đặc biệt là những em dưới 5 tuổi, là đối tượng dễ bị nhiễm độc chì nhiều nhất vì não các em đang phát triển. Nhiễm chì ở mức cao sẽ gây tổn thương cho não và hệ thống thần kinh. Chì còn có thể là nguyên nhân ảnh hưởng tới sinh sản, huyết áp cao, rối loạn thần kinh và mất trí nhớ. Trong trường hợp nặng, chì gây ra các cơn tai biến, hôn mê và tử vong.

Những ngày này, khi một đứa trẻ được đưa tới phòng khám, sự im lặng của bác sĩ là dấu hiệu tồi tệ nhất.

Khi những người tình nguyện lấy máu từ một bé trai ở bệnh viện tại Bukkuyum, cách Yargalma khoảng 20km, tiếng khóc thét của em lại là một dấu hiệu đáng mừng, vì ít nhất với em, vẫn có thể bắt đầu quá trình điều trị.

Với một bé gái nhỏ mang chằng chịt ống và dây cùng hàng trăm em nhỏ nhiễm độc chì khác không được điều trị - tương lai còn tăm tối hơn nhiều. Ở các nước phương Tây, nhiễm chì ở mức lớn hơn 10 micrograms/deciliter máu thường đã phải nhập viện điều trị. Màn hình máy đo nhiễm chì có thể đọc được mức đỉnh khoảng 65 micrograms.

Ở phía bắc Nigeria, những chiếc máy này trở nên vô dụng.

"Gần như toàn bộ mẫu máu thử đều có độ nhiễm chì cao hơn mà máy có thể đo được”, bác sĩ Jenny Mackenzie, một tình nguyện viên người Australia tham gia tổ chức Bác sĩ Không biên giới, nhấn mạnh. Các kết quả kiểm tra kỹ hơn ở ít nhất một em nhỏ cho thấy, độ nhiễm chì lớn hơn 300 micrograms.

Mackenzie chăm sóc 48 em trong vòng bốn tuần lễ ở một bệnh xá dã chiến trong thị trấn Bukkuyum. Nhóm của cô điều trị cho các em bằng succimer, loại thuốc có thể kết hợp với chì trong máu sau đó được thận thải ra ngoài cơ thể.

Nhưng, còn rất nhiều em không thể tới bệnh viện, không được điều trị. Theo Mackenzie, nhóm của cô dự định mở một bệnh xá dã chiến thứ hai trong vài tuần tới. Rất nhiều người trong số các em nếu còn sống sót có thể phải chịu đựng những khuyết tật, tổn thương tâm thần nghiêm trọng.

Nỗ lực tẩy sạch đất nhiễm độc sẽ là một thách thức. Chì vẫn còn lại trong những tầng đất bẩn của các khu nhà, con đường bụi bặm, bùn đất của các làng gần mỏ khai thác vàng. Fuller nói, các tình nguyện viên sẽ phải xúc bỏ khoảng 5cm đất từ những khu vực nhiễm độc chì hay thủy ngân.

Mùa mưa nơi đây đã bắt đầu, dòng nước lũ dội về những con đường lầy lội bùn đất khiến diện tích nhiễm chì lan rộng. Nhiều mẫu nước được đem đi thử nghiệm, kết quả có thể báo trước nhiều rủi ro hơn với những người dân làng nghèo khó...

Theo AP